ΤΟ ΑΧΛΑΔΙ,Η ΑΧΛΑΔΙΑ,- ΙΣΤΟΡΙΑ,ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΠΑΙΓΝΙΑ

                                                                                                                                                                                                                                                            

 Το αχλάδι βρίσκεται από την αρχαιότητα στον ελληνικό χώρο –οι αρχαίοι το έλεγαν άπιον, αλλά ήδη από την ελληνιστική εποχή είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται το υποκοριστικό του, απίδιον. Τη λέξη απίδι την έχουμε και σήμερα, σαν συνώνυμο του αχλαδιού, αλλά οι περισσότεροι, σήμερα, χρησιμοποιούμε το αχλάδι, αν δεν κάνω λάθος. Ή τουλάχιστον έτσι είναι στην Αθήνα, δεν αποκλείεται σε κάποιες περιοχές να το λένε απίδι.

 Το αχλάδι προέρχεται από το αρχαίο αχράς, η αχράς της αχράδος δηλαδή, λέξη που αρχικά φαίνεται ότι σήμαινε την άγρια παραλλαγή, το αγριάπιδο. Μάλιστα, στη συλλογή παροιμιών του Βάρνερ, που δημοσιεύτηκε στην Πόλη περί το 1650, βρίσκουμε μια παροιμία που έχει και τις δυο λέξεις μαζί: τ’ απίδια με παρακαλούν, κι αχλάδες θε να φάγω; -δηλαδή, αφού μπορώ να γευτώ κάτι το εκλεκτό, δεν υπάρχει λόγος να προτιμήσω κάτι υποδεέστερο· εδώ, οι αχλάδες είναι τα αγριάπιδα και τα απίδια είναι το εκλεκτό, καλλιεργημένο φρούτο (που το λέμε σήμερα αχλάδι). Τα αγριάπιδα είναι μικρά και στυφά, αν και κάποιοι τα τρώνε. Λέγονται και γκόρτσα, και γκορτσιά το δέντρο τους –σλάβικης αρχής θαρρώ.

Αν πάμε στα φρασεολογικά του αχλαδιού, έχουμε κάμποσες ενδιαφέρουσες φράσεις και παροιμίες. Καταρχάς, την απειλή «Θα σου δείξω (ή: θα σε μάθω, ή: θα δεις) πόσα απίδια βάζει ο σάκκος», που τη λέμε σε κάποιον που μας ενοχλεί, απειλώντας τον ότι θα δει με ποιον έχει να κάνει. 

Την έκφραση τη βρίσκουμε μεταξύ άλλων στον Μακρυγιάννη: Ο Νοταράς πάλε άρχισε να μας αγκυλώνη. Εγώ θυσίαζα αρετή Ελληνική, ότι έβλεπα την δεινή περίστασιν της πατρίδος μου, κι’ αυτός θυσίαζε αρετή τουρκοκοτζαμπασίτικη. Τότε δια-να του δείξω πόσα απίδια πιάνει ο σάκκος αυτεινού και του Καραϊσκάκη, συνάζω όλους τους μπουλουξήδες του και τους ξηγάω το συμπεθεριόν και σε άλλα κείμενα του 19ου αιώνα.

 Αλλη γνωστότατη φράση για το αχλάδι, η παροιμία «Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά». Είναι προειδοποίηση σε κάποιον να μη βιαστεί να χαρεί ή να βγάλει πρόωρα συμπεράσματα γιατί στο τέλος έρχονται τα δύσκολα. Κι αυτή έχει χαρακτήρα ελαφριάς απειλής . Η εξήγηση είναι  απλή,  η ουρά του αχλαδιού, το αντίθετο σημείο από το κοτσάνι, δεν τρώγεται και είναι δυσάρεστο στη γεύση. Όποιος λοιπόν γεύεται το ζουμερό αχλάδι και χαίρεται, δεν πρέπει να ξεχνάει ότι ακολουθούν τα δυσάρεστα. 

Ότι τα αχλάδια τρώγονται ολόκληρα, δηλαδή και οι φλούδες τους, σε αντίθεση με τα μήλα, το λέει μια άλλη παροιμία, όχι πολύ γνωστή: Φάε απίδι ακάθαρτο και μήλο καθαρμένο. Ξέρουμε άλλωστε ότι τα αχλάδια σπανιότατα προκαλούν αλλεργίες, και γι’ αυτό τα δίνουν κατεξοχήν στα μωρά. 

Ανάμεσα  στις άλλες παροιμίες και φράσεις είναι «τα κρέμασε στην αχλαδιά», συνώνυμο του «τα φόρτωσε στον κόκκορα», και «σαν ανεβεί το γουρούνι πάνω στην αχλαδιά», δηλαδή ποτέ. Σε ένα σχετικά πρόσφατο ελληνογερμανικό λεξικό ιδιωτισμών και εκφράσεων υπάρχει η φράση «αχλάδια πιάνουν τα χέρια σου;» που είναι, λέει, ρητορική ερώτηση με την οποία υπονοούμε ότι ο άλλος είναι αδέξιος.

Μια φράση που τη δανειστήκαμε, στην καθαρεύουσα κυρίως, ότι το τάδε θέμα συζητήθηκε «μεταξύ τυρού και αχλαδίου», δηλαδή χαλαρά, αδιάφορα, στο πλαίσιο όχι και πολύ σοβαρής συζήτησης, σαν κι αυτές που γίνονται στο επιδόρπιο ενός καλού γεύματος. Ολοφάνερα πρόκειται για δάνειο,  από το γαλλικό entre la poire et le fromage, που σημαίνει ακριβώς το ίδιο.

Οι Γάλλοι έχουν κι αυτοί κάμποσες αχλαδοπαροιμίες, όπως π.χ. couper la poire en deux, κόβω το αχλάδι στα δύο, όταν γίνεται ένας συμβιβασμός, ένας διακανονισμός (εμείς λέμε έκοψε το καρπούζι στη μέση, για δίκαιους διαιτητές σε αθλητικούς αγώνες), ή garder une poire pour la soif, κρατάω ένα αχλάδι για τη δίψα, όταν κάποιος κρατάει εφεδρείες, ενώ poire λένε τον αγαθό, που πιάνεται εύκολα κορόιδο. Ο μεγάλος καρικατουρίστας Φιλιπόν μεταμόρφωσε σε αχλάδι τον βασιλιά Λουδοβίκο-Φίλιππο, και μάλιστα μέσα στο δικαστήριο, με αποτέλεσμα σε λίγο να γεμίσουν όλοι οι τοίχοι του Παρισιού με σκίτσα που έδειχναν ένα αχλάδι –ή τη μούρη του βασιλιά.

Πουάρ λέμε ακόμα και σήμερα την ελαστική φούσκα που έχουν τα σιφώνια, τα σταγονόμετρα και συναφή εργαλεία, επειδή αρχικά ήταν αχλαδόσχημη και μας ήρθε από τη Γαλλία.   Αχλαδόσχημα είναι βέβαια και κάμποσα μουσικά όργανα, όπως η λύρα.

 Το αχλάδι στα τούρκικα λέγεται armud, αρμούτ, που επίσης το βρίσκουμε σε πολλά τοπωνύμια (το βρίσκαμε, δηλαδή, γιατί μετονομάστηκαν τα πιο πολλά). Αρμούτι λεγόταν κι ένα είδος πυροβόλου όπλου του 1821, που το βρίσκουμε σε δημοτικά τραγούδια και σε κάποιο διήγημα του Καρκαβίτσα. Αλλά και το περγαμόντο, όσο κι αν αυτό φαίνεται απίθανο, προέρχεται από το ιταλικό bergamotta, το οποίο, κατά τις περισσότερες πηγές, είναι δάνειο από το διαλεκτικό τουρκικό beg armut, παναπεί το αχλάδι του μπέη.

 Υπάρχουν  πολλά τοπωνύμια από τ’ αχλάδι, με γνωστότερο τον Αχλαδόκαμπο, που φτύναν αίμα να τον περάσουν όσοι ταξίδευαν από Αθήνα προς Τρίπολη, πριν φτιαχτεί ο καινούργιος δρόμος. Φυσικά είναι μύθος αυτό που λεγόταν καμιά φορά, ότι τάχα η περιοχή πήρε το όνομά της από τη βασίλισσα Αμαλία η οποία είπε «Αχ! Λαδόκαμπος» βλέποντας τα λιόδεντρα